Tussen betuttelen en verwaarlozen

Mag de overheid zich bemoeien met de wijze waarop ouders hun kinderen opvoeden? Of mag je baas eisen dat je stopt met sporten omdat je vanwege vele blessures minder kan werken? Veel ziekten en aandoeningen worden veroorzaakt door de leefstijl. Bij elke poging om de leefstijl van burgers te beïnvloeden, barst een maatschappelijke discussie los en spreken velen van betutteling. Maar als niemand ingrijpt, moeten we dan eigenlijk niet spreken van verwaarlozing? Met het signalement ‘Leefstijlbeïnvloeding: tussen betuttelen en verwaarlozen’ geeft het Centrum voor Ethiek en Gezondheid inzicht in de discussies over de wenselijkheid van leefstijlbeïnvloeding.

Wortels en radijzen op de groenteafdeling van een winkel

De discussie over de rechtvaardiging van leefstijlbeïnvloeding kent twee uiterste standpunten. Aan de ene kant het standpunt dat elke vorm van leefstijlbeïnvloeding acceptabel is als deze tot gezondheidswinst leidt. Aan de andere kant het standpunt dat het nooit acceptabel is. Het gros van de standpunten ligt hiertussen, waarbij we zien dat de discussies zich op een paar thema’s toespitsen; beïnvloeding mag als derden last hebben van het gedrag (bijvoorbeeld meeroken), beïnvloeding mag als mensen niet zelfstandig voor het soort gedrag kunnen kiezen (bijvoorbeeld gedrag van kinderen), of het mag als mensen niet al te veel vrijheid verliezen door de leefstijlbeïnvloeding.

Vrijheid of gezondheid?

Bij het bevorderen van een gezonde leefstijl ontstaat een spanningsveld tussen twee belangrijke principes: de vrijheid van het individu en de waarde van gezondheid en welzijn. Hecht je meer belang aan vrijheid, dan vind je leefstijlbeïnvloeding betuttelend en onwenselijk. Mensen mogen dan best kiezen voor ongezond gedrag. Hecht je echter meer waarde aan gezondheid en een rechtvaardige verdeling van gezondheid over de samenleving, dan wil je mensen helpen gezonder te leven omdat dit nu eenmaal goed voor hen is. Ook wanneer dit gepaard gaat met een zekere mate van inbreuk op hun vrijheid.

Geen vrije keuze

Anderen zijn van mening dat deze tegenstelling onzin is. Wij zijn niet echt vrij om een gezonde of ongezonde leefstijl te kiezen, maar worden beïnvloed door allerlei factoren, zoals een ongezonde omgeving en sociaaleconomische gezondheidsverschillen. Bijvoorbeeld dat de lift makkelijker te vinden is dan de trap en dat mensen met een lagere opleiding veel meer roken dan hoogopgeleiden.

Glijdende schaal

De mogelijkheden voor leefstijlbeïnvloeding bevinden zich op een glijdende schaal: van faciliteren tot stimuleren tot dwingen. Hoe dwingender de maatregel, des te sterker de bezwaren.