Persbericht: Tussen betuttelen en verwaarlozen: Het spanningsveld bij het stimuleren van een gezonde leefstijl

Mag de overheid zich bemoeien met de wijze waarop ouders hun kinderen opvoeden? Of mag je baas eisen dat je stopt met sporten omdat je vanwege vele blessures minder kan werken? Veel ziekten en aandoeningen worden veroorzaakt door de leefstijl. Bij elke poging om de leefstijl van burgers te beïnvloeden, barst een maatschappelijke discussie los en spreken velen van betutteling. Maar als niemand ingrijpt, moeten we dan eigenlijk niet spreken van verwaarlozing? Op 27 maart zal het Centrum voor Ethiek en Gezondheid (CEG) het signalement ‘Leefstijlbeïnvloeding: tussen betuttelen en verwaarlozen’ aanbieden aan het ministerie van VWS.

Met het signalement geeft het CEG inzicht in de discussie over de wenselijkheid van leefstijlbeïnvloeding. De discussie kent twee uiterste standpunten. Aan de ene kant het standpunt dat elke vorm acceptabel is als deze tot gezondheidswinst leidt. ‘Het rookverbod in horeca is prima, minder mensen worden blootgesteld aan schadelijke rook’. Het andere uiterste is dat het nooit acceptabel is. ‘Achter elke ambtenaar kan ook altijd een politieagent meekomen’. Het gros van de standpunten ligt hiertussen, waarbij de volgende discussies spelen.

Lijdt de gezondheid van een ander er onder?

Stel dat de gezondheid van een ander lijdt onder jouw gedrag, dan vinden de meeste mensen het gerechtvaardigd om in te grijpen. Een voorbeeld is het rookverbod in algemene ruimten. Het is inmiddels normaal dat je niet mag roken in bioscopen of vliegtuigen, want jouw ongezonde gedrag kan anderen schaden.

Vrijheid of gezondheid?

Neem je een gezonde salade of liever een vette hap? Als de overheid hierbij wil ingrijpen, kan zij de gezonde keuze makkelijker of aantrekkelijker maken. Of kan zij de keuze voor de ongezonde maaltijd moeilijker of minder aantrekkelijk maken. Dan ontstaat een spanningsveld tussen de keuzevrijheid van het individu en de waarde van gezondheid en welzijn. Mag je nog genieten van een ongezonde maaltijd? Of moet iedereen aan de rauwkost en worden de kroketten verbannen?

Is er wel een keuze?

Anderen benadrukken dat de vrijheid waarmee een ongezonde leefstijl wordt gekozen niet werkelijk vrij is, maar wordt beïnvloed door allerlei factoren. Denk aan invloeden van reclame, maar ook aan een (on)gezonde omgeving of sociaal-economische gezondheidsverschillen. ‘Het is nu eenmaal een feit dat in achterstandswijken veel meer mensen roken dan in wijken met hoger opgeleiden. Het is niet zo dat bij de eerste groep hun gezondheid hen niets kan schelen.’

Glijdende schaal

De mogelijkheden voor leefstijlbeïnvloeding bevinden zich op een glijdende schaal: van faciliteren tot stimuleren tot dwingen. Hoe dwingender de maatregel, des te sterker kritiek op de maatregelen. Het signalement geeft beleidsmakers, werkgevers, verzekeraars en andere partijen aanknopingspunten om bij het ontwikkelen van beleid afwegingen te maken om leefstijlbeïnvloeding te rechtvaardigen dan wel af te wijzen.